Özellikle internetin hayatımıza girmeye başlamasıyla daha çok duymaya başladığımız ödeme sistemlerinden ve ödeme sistemlerini oluşturan temel yapılardan bahsedelim.
Dünya üzerinde ilk kredi kartı: 1920’li yıllarda, Amerika’da kullanılmıştır. Çünkü, aynı dönemde, Amerika’da; otomobil sahipleri, yakıt giderleri artınca, buna çözüm aramışlar ve birkaç akaryakıt firması çeşitli kartlar çıkararak, kullanıcılarının daha uygun şartlarda akaryakıt almalarını sağlamışlardır. Bu kartları üreten firmalar arasında ilk öne çıkan 1921 tarihinde, müşterilerine ücretsiz kart dağıtan “Western Union” olmuştur.
1934 yılına gelindiğinde, bu kez Amerikan Hava Taşımacılığı birliği tarafından “Hava Seyahat Kartı” üretildi ve yolcuları tarafından kullanılmaya başlandı. İlk defa bu kartlarda müşteri hesabını gösteren numaralandırma sistemi uygulanmaya başlandı. 1940lı yıllara gelindiğinde, bu seyahat kartları, birçok firma ve yolcu tarafından kullanılmaya başlandı.
1948 yılında, “Air Travel Card” olarak isimlendirilen bu kart bütün dünyada, kuruluşun üyeleri tarafından kullanılmaya başlandı, yani “Dünya üzerinde geçerliliği olan ilk kart” olarak tarihe geçti.
Bu uçuş kartı dışındaki ilk düzenleme ise, 1958 yılında, yine Amerika’da gündeme gelmiş, “Bank of Amerika”, “Bank Americard” isimli, modern kredi kartının ilk uygulamasını ortaya çıkarmıştır. Yani, Amerika’daki ilk kredi kartı olarak BankAmericard kabul edilir. Kredi kartı öncülerinden Bank of America 1965 yılından itibaren, bankalara “Bank Americard” çıkarmaları için lisans vermeye başlamıştır.
1970 yılına gelindiğinde, Amerika dışında ilk kredi kart uygulaması (Barclaycard) İngiltere’de çıkarıldı.
1974 yılında International Bank Americard (Banco) kuruldu. 1977 yılında ismini “VISA” olarak değiştirmiştir.
1992 yılında Avrupa’da, Europay International kurularak “Master Card” ortaya çıkmıştır.
Ülkemizde, ilk kredi kartı 1968 yılında kullanılmış ve aynı yıl uygulamaya konulan “Diners Clup” isimli kart birkaç bin kişiye dağıtılmıştır.
Daha sonra “American Express” kartları, ülkemizde kullanılmaya başlanmıştır.
1975 yılından sonra, kredi kartı kullanımı yaygınlaşmış ve “Eurocard, Mastercard ve Access kart” piyasaya girmiştir.
1980 yılından sonra, ülkemizdeki bankalar da kredi kartı uygulamasına girmişler ve ülkemizdeki kredi kartı kullanımı, hızla yayılarak günümüzde milyonlarla ifade edilen rakamlara ulaşmıştır.
Kredi kartı/Banka Kartı kullanımında önemli bir aracı olan ATM cihazları, ülkemizde ilk olarak 1987 yılında kullanılmaya başlamıştır.
İlk POS terminali, 1991 yılında kullanılmaya başlamıştır.
1994 yılında, ülkemizde ilk “çipli kart” uygulaması başlatılmıştır.
1999 yılında taksitli kredi kartları uygulamaya girmiştir.
28.04.2016 tarihinde ilk milli ödeme şemamız TROY resmi olarak tanıtılarak ilk işlem gerçekleştirilmiştir. Bu yöntem ilk milli ödeme şemamız olmasından ve kartların altında yabancı logolar yerine kendi ödeme şemamımızı göstermesinden dolayı oldukça önemlidir.
Ödeme sistemleri dendiğinde aklımıza gelen terimleri listeleyelim:
POS (Point Of Sale)
Üye işyerlerinde kart ile yapılan ödeme işlemleri için kullanılan, bankaya bağlanarak çalışan sanal ya da elektronik provizyon cihazlarıdır.
Sanal POS
Fiziksel POS cihazının sanal halidir. İnternet üzerinden yapılan ödemelerde üye işyerinin ödeme isteğini gönderip aldığı yazılımlardır.
Provizyon
Kredi kartı ya da debit kart ile ATM ya da POS cihazı üzerinden yapılan işlemlerin genel adıdır.
Ön Provizyon
Satışı yapılan ürün veya hizmetin özelliği gereği kredi kartının limitinin belirli bir süre blokede tutulmasına imkan veren işlemdir.
Örneğin, 100 TL’lik provizyon gerçekleştiğinde kartınızdan 100 TL çekilir, kart limitiniz 100 TL düşer. Ön Provizyon işleminde ilgili tutar karttan çekilmez, kartın kullanılabilir limiti 100 TL azalır. Kullanıcının yeterli limitinin olup olmadığı, kartın provizyona açık olup olmadığı vb. amaçlarla kullanılır. Ön provizyon işlemi başarılıysa daha sonradan ön provizyon kapama işlemi ile ilgil tutar kart hesabına yansıtılır. Ön Provizyon sonrası Ön Provizyon kapama işlemi yapılmazsa, 7-10 gün içinde kart üzerindeki tutar blokesi kalkar, kartın limiti tekrar eski haline döner.
Gün sonu
Gün içinde yapılan işlemlerin toplu olarak bankaya gönderilmesi ve mutabakat işlemlerinin yapılmasının genel adıdır.
3D Secure
Visa tarafından “Verified by Visa” ismiyle geliştirilen, daha sonra MasterCard’ın da “SecureCode” ile dahil olduğu sisteme ortak olarak 3D Secure ismi verilmiştir. 3D Secure, internet üzerinden yapılan ödemelerde güvenliği bir boyut daha ileriye taşıyan, üye işyeri, banka ve kart sahibi arasındaki sorumlulukları düzenleyen bir platformdur. Kullanıcının kart bilgilerini girmesinden sonra bildiğimiz normal ödeme işleminin gerçekleşmesinden farklı olarak, ödeme esnasında kullanıcının kartının bankası tarafından ek bir ekran (browser redirection ile) gösterilerek kullanıcıdan kayıtlı cep telefonuna gelen SMS şifresi ve/veya CVV2 bilgisini girmesi istenir. Kullanıcıya SMS şifresi ve/veya CVV2 bilgisi de sorulduğu için kart sahibinin kimliği doğrulanır ve kartın sahibi dışındaki kişilerce kullanılmasının önüne geçilmiş olunur.
Fraud (Sahtecilik)
Fraud, başkasına ait kredi kartı ya da banka kartları ile offline veya online bir ortamda işlem yapılması ve kart sahibi ve bankanın finansal kayba uğraması anlamına gelir. Dolandırıcı (fraudster) şahıs(lar) tarafından gerçekleştirilen sözkonusu işlemler fiziki ya da sanal bir ortamda yapılabilmektedir.
Taksit
Kredi kartından yapılan ödemenin bankaya ay ay ödenmesi işlemidir. Banka, kart hamilinden parayı tek sefer yerine aylara bölünmüş olarak aldığı için buradaki finansmanı genelde üye işyerine yıkar, üye işyeri de müşteriye. Örneğin, bir ürünün peşin/tek çekim fiyatı 100 TL iken, 3 taksitli fiyatı 105 TL olabilir. Peşin fiyatına taksit ise istisnaya sahiptir.
Bitcoin
Henüz çoğu ülke tarafından tanınmasa da, hatta yasaklansa da gelecekte adını sıkça duyacağımız, merkezi bir yapı tarafından kontrol edilmeyen dijital para. Tüm kullanıcıların dijital cüzdanı olduğu için ödeme kolaylığı ve gizlilik sağlar.
OTP(Tek kullanımlık şifre)
İşlemlerin doğrulanması için tek seferlik kullanım amacıyla üretilen ve/veya gönderilen şifrelerdir. 3D Secure sürecinde bankadan cep telefonunuza gelen şifre veya internet bankacılığı kullanıcı girişlerinde üretilen anahtar şifreler bu uygulamaya örnektir. Ayrıca mobil ödemelerde de işlemlerin doğrulaması için kullanılır.
Puan
Kart ile yapılan işlemlerde bankaların kart hamillerine verdikleri ödül bilgisinin genel adıdır.
Chargeback (Ters ibraz)
Kart hamilinin, kartı üzerinden yapılan ödeme işleminin kendisine ait olmadığına dair veya tutar, hizmet ve işleme ait bir hatanın bulunmasına istinaden bankasına yaptığı itirazdır.
Dijital Cüzdan
Kart bilgilerini bulutta kendi sistemlerinde saklayan ve genelde internet üzerinden alışverişlerde kart bilgisi girmeden ödeme yapılmasını sağlayan çözümlere verilen genel isimdir. Ülkemizde BKM Express, Masterpass vs. online cüzdan kategorisine girmektedir.
