Ödeme sistemlerinde POS cihazları ile banka veya ödeme kuruluşu sistemleri arasında gerçekleşen her iletişim, belirli bir mesajlaşma standardı üzerinden yürür. Bu yapı, genellikle ISO 8583 standardına dayanır. Ancak her ülke, banka veya switch ağı, bu standardın kendi ihtiyaçlarına göre tanımlanmış bir versiyonunu kullanır. İşte bu versiyonlara alt protokol denir.
Türkiye’de en yaygın kullanılan POS protokol ailesi “101.x”tir. Bu yapı, zaman içinde gelişerek “101.1”, “102.1” gibi alt sürümlere ayrılmış ve EMV, QR, FAST, Visa Direct gibi yeni nesil işlem türlerini destekleyecek hale gelmiştir.
Alt Protokol Nedir?
Alt protokol, bir POS cihazının hangi mesajlaşma kurallarını ve alan yapılarını kullanarak banka sistemine işlem gönderdiğini tanımlar.
Örneğin:
- 101.1 protokolü, klasik ISO 8583 mesaj formatını kullanır,
- 102.1, buna ek olarak QR kod, kampanya veya ek alanları destekleyebilir.
Her alt protokol, belirli alan (Data Element) setlerini, PIN blok formatlarını, MAC doğrulama yöntemlerini ve hata kodlarını kendine özgü biçimde tanımlar.
Türkiye’de Yaygın Kullanılan POS Alt Protokolleri
| Protokol | Kapsam / Kullanım Alanı | Kullanıcı Kurumlar | Özellikler ve Desteklenen İşlemler |
|---|---|---|---|
| 101 / 101.1 | Klasik POS (manyetik, chip, contactless) | Ziraat, Vakıf, Halk, Kuveyt Türk, birçok özel banka | ISO 8583:1987 standardı temelli. EMV destekli. Field 55, 60, 61, 62 aktif. Satış, iptal, iade, batch close işlemleri. |
| 102 / 102.1 | Yeni nesil POS (EMV + QR + kampanya) | Özel bankalar, ödeme kuruluşları | 101.1’in genişletilmiş versiyonu. Field 63 üzerinden kampanya veya loyalty bilgisi taşır. QR kodlu işlemleri destekler. |
| 103 / 103.1 | Mobil POS / SoftPOS | Fintech firmaları (Finagotech, iyzico, Paratika vb.) | Mobil cihaz tabanlı. Sadece online işlem kabul eder. EMVCo L3 uyumlu. HCE tokenizasyon ve dijital kart destekli. |
| 201 / 201.1 | E-Ticaret (Sanal POS) | Bankalar, sanal POS geçitleri | 3D Secure (MPI) entegrasyonu içerir. Field 64, 126 alanlarında risk ve doğrulama verisi taşır. |
| 301 / 301.1 | ATM İşlemleri | Bankalar, ortak ATM ağları | Cash withdrawal, balance inquiry, mini statement işlemleri. Field 22 (Entry Mode), 60 (ATM ID) aktif. |
| 401 / 401.1 | QR / FAST POS | TCMB FAST sistemine bağlı POS altyapıları | BKM-FAST standardına uyumlu. TR karekod, C2B işlemleri ve FAST referans ID desteği. |
| 501 / 501.1 | Visa Direct / Mastercard Send | Uluslararası para transfer altyapıları | Cross-border remittance, send/receive işlemleri. Field 125, 127.22 gibi özel alanlar içerir. |
| 701 / 701.1 | Loyalty / Kampanya POS | Sadakat puanı ve kampanya POS altyapısı | Field 63’te kampanya ID, puan bakiyesi veya promo code taşır. Satış işlemlerine paralel gönderilir. |
101.1 Protokolünün Özellikleri
“101.1”, Türkiye’de en yaygın kullanılan POS–Host iletişim protokolüdür.
Aşağıdaki özellikleri taşır:
- ISO 8583 (1987) standardını temel alır.
- EMV ve manyetik kart işlemlerini destekler.
- Field 55 (EMV Data), Field 60 (Terminal Data), Field 62 (POS Parametreleri) aktif kullanılır.
- MAC (Message Authentication Code) hesaplaması zorunludur.
- Batch close, reversal, refund, completion gibi tüm klasik POS mesajlarını kapsar.
Bu yapı, bankalar arası birlikte çalışabilirliği (interoperability) sağlar ve BKM’nin switch katmanında da desteklenir.
“.1” Uzantısının Anlamı
Bir protokol numarasının “.1” ile bitmesi, aynı standardın geliştirilmiş veya genişletilmiş versiyonu olduğunu gösterir.
Bu alt sürümlerde genellikle:
- Ek alanlar (ör. Field 63/125),
- QR veya kampanya desteği,
- Token veya contactless işlem parametreleri bulunur.
Yani “101.1” → 101 protokolünün EMV ve ek alanlarla genişletilmiş halidir.
Gelecek Yönelimler
Türkiye’de POS mesajlaşma yapısı hızla API tabanlı ve açık bankacılık uyumlu hale gelmektedir.
Yeni dönemde:
- 401.x (FAST protokolleri)
- 501.x (Visa Direct / Mastercard Send)
- 601.x (Açık Bankacılık / API POS)
gibi yapılar giderek yaygınlaşacaktır.
Bu da klasik ISO 8583’ün yanında ISO 20022 ve JSON tabanlı mesaj setlerinin yükselmesine yol açmaktadır.
Sonuç
POS alt protokolleri, ödeme sistemlerinin görünmeyen ama kritik altyapı bileşenleridir.
Bir POS cihazının hangi protokolde çalıştığını bilmek, o terminalin desteklediği işlem tiplerini, entegrasyon gereksinimlerini ve hata yönetim mantığını anlamak açısından hayati önem taşır.
Türkiye’de 101.1 hâlâ en yaygın sürüm olsa da, fintech ekosistemi hızla 401 ve 501 protokollerine evrilmektedir. Bu dönüşüm, hem yeni nesil dijital cüzdan ve FAST işlemleri hem de uluslararası para transferleri için altyapının daha esnek ve hızlı hale gelmesini sağlamaktadır.
